Próby prowokacyjne to badania sprawdzające odpowiedź poszczególnych narządów na działanie różnych czynników, takich jak alergeny, czynniki fizyczne, m.in. niskie temperatury, wysiłek, substancje lub związki chemiczne.
W diagnostyce alergologicznej wykonuje się próby donosowe, dospojówkowe, pokarmowe, dooskrzelowe.
Jakie są wskazania do prób prowokacyjnych?
Próby prowokacyjne są wykonywane w celu ustalenia związku przyczynowego pomiędzy objawami chorobowymi a działaniem podejrzanego czynnika, rozpoznania astmy w przypadku niejednoznacznego obrazu klinicznego, przy diagnostyce alergii zawodowej, przy podejmowaniu decyzji o immunoterapii alergenowej, w celu oceny skuteczności immunoterapii i farmakoterapii oraz w celach naukowych.
Jak przebiega próba prowokacyjna?
Badany narząd poddawany jest działaniu określonego czynnika.
Na przykład w przypadku nadwrażliwości pokarmowej po uprzedniej około 10-14-dniowej diecie eliminacyjnej podaje się „podejrzany” pokarm. W zależności od decyzji lekarza próbę taką można wykonać w warunkach szpitalnych. Do prowokacji pokarmowej można także zastosować test wargowy polegający na podaniu badanego pokarmu do jamy ustnej lub pod język. Po około 1 minucie pokarm należy wypluć. Ocenia się występowanie objawów miejscowych, takich jak uczucie swędzenia, pieczenia, obrzęk warg.
Prowokacja donosowa polega na podaniu badanego alergenu na małżowinę nosową dolną. Następnie przeprowadza się ocenę występujących objawów, takich jak kichanie, wyciek wydzieliny, obrzęk nosa, świąd nosa. Próba prowokacyjna donosowa zawsze jest poprzedzona badaniem nosa oraz prowokacją nieswoistą z fizjologicznym roztworem NaCl.
Prowokacja dospojówkowa polega na podaniu badanego alergenu do worka spojówkowego jednego oka. Następnie ocenia się występowanie przekrwienia, łzawienia, świądu i obrzęku spojówki. Występujące objawy porównuje się z ewentualnymi objawami ze strony drugiego, nieprowokowanego oka.
Podczas prowokacji dooskrzelowej ocenia się parametry w spirometrii badane po kolejnych inhalacjach substancji o działaniu prowadzącym do wystąpienia skurczu oskrzeli. W ocenie tzw. nadreaktywności oskrzeli, która jest typową cechą astmy wykorzystuje się także próbę wysiłkową, w której analizuje się parametry spirometryczne po biegu na bieżni.
Jak przygotować się do badania?
Należy przerwać przyjmowanie niektórych leków zgodnie z zaleceniami lekarza.
Jakie są przeciwwskazania do prób prowokacyjnych?
Przeciwwskazaniem są wszystkie choroby, w których próba prowokacyjna mogłaby doprowadzić do ich zaostrzenia oraz choroby, w których niemożliwe jest efektywne leczenie ewentualnych powikłań.
Ponadto zazwyczaj nie wykonuje się badań u osób które w przeszłości przebyły ciężką reakcję anafilaktyczną, w okresie zaostrzenia objawów chorobowych, w czasie chorób infekcyjnych, u kobiet ciężarnych, u dzieci poniżej 3. roku życia, u pacjentów z dużymi deformacjami nosa uniemożliwiającymi obiektywną ocenę prowokacji donosowej.
Jakie powikłania mogą wystąpić po wykonaniu badania? Jak postępować po badaniu?
W następstwie prowadzonej prowokacji może dojść do zaostrzenia choroby, z powodu której prowadzone jest badanie. Najcięższym powikłaniem jest wstrząs anafilaktyczny stanowiący zagrożenie dla zdrowia i życia badanego.
Ryzyko działań niepożądanych minimalizuje odpowiednia kwalifikacja do badań oraz wykonywanie prób prowokacyjnych wyłącznie w ośrodkach alergologicznych dysponujących odpowiednim doświadczeniem zarówno w zakresie diagnostyki, jak i postępowania w razie wystąpienia działań niepożądanych.
Postępowaniem farmakologicznym zmniejszającym ryzyko działań niepożądanych związanych z wykonywaną próbą prowokacyjną może być podanie leków antyhistaminowych, β2-mimetyków wziewnych lub glikokortykosteroidów. Po próbie prowokacyjnej należy ściśle przestrzegać zaleceń lekarskich i przyjmować zalecone leki, ponieważ wpływa to na zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia powikłań.